در علوم اعصاب، خطای شناختی به تلاش مغز برای پردازش ساده‌ی اطلاعات گفته می‌شود. مغز انسان به لحاظ شناختی یاد گرفته‌است، بر اساس اطلاعات محدود، تصمیمات زودهنگام بگیرد. این تصمیمات بر مبنای تجربیات شخصی است و خطا در آن زیاد رخ می‌دهد.
ذکر چند نکته برای این که متوجه شویم خطای شناختی در بستر علوم اعصاب چگونه عمل می‌کند، ضروری است:
Adaptive Heuristics
واژه‌ی هیرویستیک واژه‌ی یونانی است که به معنای “یافتن” است. این روش، روش سریع تصمیم‌گیری و نتیجه‌گیری با صرف کم‌ترین انرژی است. روشی میان‌بر که بر اساس داده‌های موجود یعنی تجربیات انسان و آن چه از دنیای اطراف یاد‌گرفته است، به کار می‌رود و الزاما همیشه دقیق و درست نیست اما برای رسیدن به نتیجه‌ای زود هنگام و اتخاذ تصمیمات کوتاه مدت اغلب جواب می‌دهد.
عبارت بالا به معنای ” تطبیقی/کشفی” است. این روش در واقع میان‌بری برای دستیابی به تصمیمات زودهنگام و کارآمد است. روشی که نیازی به صرف انرژی زاید و تحلیل و پردازش حجم زیاد اطلاعات ندارد و اغلب برای انسان جواب می‌دهد.
به عنوان مثال اگر فردی بعد از خوردن توتِ وحشی مسموم شود، به احتمال زیاد دوستان او بدون بررسی دلایل دقیق اتفاق، از خوردن توتِ وحشی پرهیز می‌کنند.
اگر دقت کرده باشید در شهرهای بزرگ که افراد با مترو تردد می‌کنند، خصوصا کلان‌شهری مانند تهران، افراد برای این که ایستگاهِ خود را پیدا کنند، از نقشه‌های نصب شده بر دیوار کمک نمی‌گیرند، بلکه ترجیح می‌دهند از افراد حاضر در مترو برای مسیریابی کمک بگیرند و به راهنمایی آن‌ها اعتماد کنند.
عبارت ” همه این‌گونه هستند” جهت دستیابی به نتیجه‌گیری سریع یک میان‌بر شناختی است.
خطای شناختی و مغز
خطای شناختی به طور معمول در نتیجه‌ی تعامل دوسویه میان میلِ مغز برای کارآمد بودن و نیاز پیچیده‌ی آن برای پردازشِ حجم عظیمی از اطلاعات رخ می‌دهد. مغز ما به شکل مستمر در تلاش است تا تعادل بین دقت و صحت و کارآمدی امور برقرار کند. برای این منظور، نیاز دارد در زمان و انرژی صرفه‌جوی کند. زیرا مدام در معرض بمباران اطلاعاتی است که از طریق داده‌های حسی و محیط اطراف، به مغزمان وارد می‌شود.
سوگیری حافظه
خاصیت حافظه این است که می‌تواند تصاویر را تولید و بازسازی کند. در حین این بازسازی و باز تولید، عقاید، باورها و احساسات می‌‌توانند رویِ حافظه‌‌‌ی ما تاثیر بگذارند. این روند، قضاوت ما را نیز، تحث تاثیر خود قرار می‌دهد.
در نوشته‌ی بعدی به ذکر فرآیندهای دخیل در خطای شناختی خواهیم پرداخت.
۲۲ آذرماه
از مجموعه یادداشت‌های صدروز، صدنکته از علوم شناختی
